Çin lideri Xi Jinping, iki adamın birbirini övdüğü ve derin bir dostluktan bahsettiği sıcak bir ilişki olan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile üç günlük bir ziyareti tamamladı. İki ülkenin hem müttefik hem de düşman olduğu, yüzyıllardır süren karmaşık bir ilişkide doruk noktası.
Çin ve Rus devletleri, iki imparatorluğun Latince yazılmış bir antlaşma ile sınır oluşturduğu 17. yüzyıldan beri birbirlerinin dışişlerinde büyük önem taşıyor.
Komşular iyi arkadaşlar da olabilir, zorlu rakipler de. Binlerce millik bir sınırı paylaşan Pekin ve Moskova, her ikisi de olmuştur.
Eski bir diplomat ve Yale Hukuk Fakültesi’ndeki Paul Tsai Çin Merkezi’nde kıdemli bir araştırmacı olan Susan Thornton, “Çin ve Rusya ilişkileri her zaman huzursuz olmuştur” dedi.
“SOVYETLER BİRLİĞİNİN BUGÜNÜ BİZİM YARINIMIZDIR”
Çin Halk Cumhuriyeti, 2. Dünya Savaşı sırasındaki acımasız Japon işgali ve Milliyetçi ve Komünist Partiler arasındaki kanlı bir iç savaşın ardından 1949’da kuruldu.
Rusya, küresel bir süper güç olan Sovyetler Birliği’nin bir parçasıyken, Çin fakirdi, savaştan harap olmuş ve çoğu hükümet tarafından tanınmamıştı. Komünist lider Mao Zedong, 1953’teki ölümüne kadar Sovyetler Birliği’ni yöneten Josef Stalin’in küçük çocuğuydu.
Erken Halk Cumhuriyeti, ekonomik yardım ve uzmanlık için Sovyetler Birliği’ne bağlıydı. 1953’te Çin gazetelerinde çıkan slogan “Sovyetler Birliği’nin bugünü, yarınımızdır” idi. Amerikan Üniversitesi Uluslararası Hizmet Okulu’nda doçent olan Joseph Torigian’a göre, Sovyetler 1954-58’de Çin’in iç savaşından sonra yeniden inşasına yardım etmek için yaklaşık 11.000 uzman gönderdi.
İki ülkenin de resmi bir askeri ittifakı vardı, ancak Moskova Çin’e nükleer silah teknolojisi vermemeye karar verdi.
ÇİN-SOVYET BÖLÜNMESİ
Ancak, özellikle Stalin’in ölümünden sonra sürtüşme noktaları vardı.
1956’da dönemin Sovyet Başbakanı Nikita Kruşçev, daha sonra “gizli konuşma” olarak bilinen Komünist Parti üyelerine hitaben yaptığı bir konuşmada Stalin’in “kişilik kültünü” kınadı. Kendisine eski Sovyet liderini örnek alan Mao, bunu kişisel olarak aldı.
Mao, Çin iç savaşında mağlup ettiği Milliyetçi Parti tarafından tutulan Tayvan’ın iki uzak adasını bombalamaya karar verdiğinde, Kruşçev’i uyarmadı. Torigian, Kruşçev’in bunu ittifaka ihanet olarak gördüğünü söyledi. 1959’da Sovyetler Birliği, Çin ile Hindistan arasındaki sınır çatışmasında tarafsız kaldı ve bu, Çin’in müttefikinden yeterince destek görmediğini hissetmesine neden oldu.
İlişki, iki ülke 1961’de Çin-Sovyet Bölünmesi’nde ittifaklarını bozana kadar bozuldu.
Hızla açık rakipler haline geldiler. Pekin, Moskova’yı “sahte komünizm” ve revizyonizm veya Marksist yoldan sapmakla suçladı. Askerler, Çin’in kuzeydoğusu ve Sincan’ın batı bölgesindeki sınırlar boyunca çatıştı.
ABD-ÇİN-RUSYA ÜÇGENİ
Çin-Sovyet Bölünmesi Pekin’i yalnız bıraktı, ancak Amerika Birleşik Devletleri’ne erişim için zemin hazırladı. 1972’de devrimci komünist devlet, Başkan Richard Nixon’u, Mao hükümetinin küresel olarak tanınmasının ve ABD ile Çin’in Moskova’ya karşı zımni bir ittifaka girmesinin yolunu açan bir ziyaret için karşıladı.
1990’lar, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Çin ile Rusya arasında bir yakınlaşmaya yol açtı. İki ülke sınır anlaşmazlıklarını resmen çözdü.
O zamandan beri, iki ülkenin kaderi gibi dünya da büyük ölçüde değişti. Rusya’nın ekonomisi geçen yıl Ukrayna’yı işgalinden çok önce durgunluk yaşarken, Çin şu anda dünyanın en büyük ikinci ekonomisi. Bugün, her iki tarafta da yoğun milliyetçiliğin körüklediği stratejik bir rekabette ABD ile karşı karşıya kalan Çin’dir.
Moskova ve Pekin bir kez daha ortak zemin buluyor. Eski diplomat Thornton, Xi Jinping yönetiminde, “hasarı onarmak ve ilişkiyi geliştirmek her zamankinden çok daha hızlı ilerledi” dedi.
LİDERLER GÖZ KONUŞUYOR
Bu arada, iki liderin kişisel ilişkileri kadar benzerlikleri de bağların gelişmesine yardımcı oldu.
Hem Xi hem de Vladimir Putin, Batı’nın demokrasiyi yayma girişimlerini kendilerini gayri meşrulaştırma girişimi olarak görüyor ve otoriter rejimlerin modern dünyanın zorluklarıyla yüzleşmek için daha iyi olduğuna inanıyorlar. Rusya enerji sağlıyor ve Çin, Rusya’ya mamul mallar ihraç ediyor.
Ve bazı analistler ve yorumcular, geçmişe bakıldığında Çin’in artık ilişkide kıdemli ortak olduğunu söylemeye başlasa da, Çin’de durum böyle değil.
Rusya’nın Çin üzerindeki hakimiyeti sadece tarihsel değil, aynı zamanda kültüreldir. Öğrenciler edebiyat derslerinde tercüme edilmiş Rusça öyküler ve şiirler okurken, eski nesil eğitimli Çinlilerin çoğu İngilizce yerine Rusça öğrendi.
Şanghay’daki Fudan Üniversitesi’nde önde gelen bir Rusya akademisyeni olan Feng Yujun, geçen ay yayınlanan ve geniş çapta paylaşılan bir makalesinde, “Seçkinler de dahil olmak üzere birçok Çinli, Rusya’ya kıyasla Çin’in kapsamlı ulusal gücünün tarihi tersine döndüğünü henüz fark etmedi” diye yazmıştı. Feng, röportaj yapmayı reddetti.
“Çin’in ulusal gücü şu anda Rusya’nın on katı olmasına rağmen, en büyük zorluk birçok Çinlinin hala ideolojik olarak Rusya’ya boyun eğmesidir” diye yazdı.
